امامزاده سیدیحیی بن قاسم حسنیسیدیحیی بن قاسم حسنی، ازجمله امامزادگانی است که درباره نسبش اختلاف است، که به بررسی آن خواهیم پرداخت. مزار سیدیحیی در شمال شهر موصل، نزدیک ساحل نهر دجله در کشور عراق واقع شده و چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. ۱ - موقعیت جغرافیاییمرقد باشکوه، در شمال شهر موصل، نزدیک ساحل نهر دجله و شمال بقایای قصر ملک بدرالدین لؤلؤ اتابکی، معروف به قصر قره‌سرای، در محله شفا واقع شده و چشم‌انداز آن، بسیار زیباست. به اعتقاد بسیاری، بدرالدین لؤلؤ، در سال ۶۱۵ ه. ق، مدرسه‌ای به نام بدریه در این مکان ساخته بود و در سال ۶۳۷ ه. ق، مشهد و مزاری برای یحیی بن قاسم، بنا نمود که پس از وفاتش در سال ۶۵۷ ه. ق، خود در آنجا دفن شد. ۲ - توصیف بنااتاق مرقد، شامل یک اتاق مربع‌شکلی است که با چهار پلکان مرمری، از سطح زمین پایین‌تر می‌رود و بر سر درش از بیرون، با آجرهایی به اشکال هندسی و رنگی، کتیبه‌ای ایجاد شده که دربردارنده کلمات زیادی است، اما به علت گذشت زمان، خواندن آن، امکان‌پذیر نیست. ورودی، در دیواره شمال شرقی قرار دارد و هنگام ورود به آن، اتاق مستطیل شکلی، به ابعاد ۷ در ۹۰/ ۷ متر، به چشم می‌خورد که میان آن، صندوق پرکاری از چوب، وجود دارد که متعلق به یحیی بن قاسم است و روی آن، اسامی چهارده معصوم، صلوات و آیةالکرسی و همچنین متن زیر، نوشته شده است: «هذا قبر یحیی بن القاسم بن الحسن ابن علی بن ابی‌طالب صلوات الله علیه اجمین تطوع بعمله العبد الفقیر الراجی رحمة ربه لؤلؤ ابن عبدالله ولی آله محمد سنة سبع وثلاثین وستمائة» گرداگرد ضریح نیز با آیات قرآن، تزیین شده است. دیوارهای اتاق، چنان هنرمندانه و تنها با آجر و گچ‌بری، اشکال هندسی دو ستاره‌ای چندپر، به وجود آورده‌اند که خیره‌کننده و در نوع خود، بی‌نظیر است، به ویژه مقرنس‌کاری آن با رنگ‌های مختلف، بالای دیوار و کنار پنجره‌ها، نوع‌آوری بدیعی در این فن است. در ارتفاع ۳۰/ ۱ متری از زمین، گرداگرد اتاق، یک ردیف کتیبه روی سنگ مرمر سیاه، نقش بسته که با گچ سفید، پر شده است و شامل آیات قرآن و ادعیه می‌باشد. در زاویه جنوبی اتاق، محراب گچ‌بری‌شده پرکاری قرار دارد که بر اثر رطوبت موجود، متاسفانه بخشی از کتیبه‌ها و نیز گچ‌بری‌اش، از بین رفته است. در سال ۷۱۹ ه. ق، حاجی ابراهیم، بنای قبر را تعمیر کرد و همین تاریخ را بر دور ضریح افزود، همچنین سید نزار حسینی، نقیب موصل، آخرین شخص است که تعمیری بر این بقعه، انجام داده است. گنبد بنا، به شکل مخروطی و دارای دوازده ضلع به نام‌های ائمه معصوم (علیهم‌السّلام) است که بر مکعبی به ابعاد ۲۰/ ۱۲ در ۲۰/ ۱۱ در ۷۰/ ۸ متر، واقع شده و ارتفاع آن از سطح بام، ۵/ ۷ متر و ارتفاع کلی بنا، ۱۸ متر است. [۱]
عطا حديثى و هناء عبدالخالق، القباب المخروطیة فی العراق، صص۵۱- ۵۷.
[۲]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۱۹۷.
[۳]
عیسی سلمان، العمارة العربیة الاسلامیه فی العراق، صص۶۱- ۶۵.
۳ - بررسی صاحب مدفنکتیبه صندوق مرقد، شخص مدفون یا ساخت مزار را به یحیی بن قاسم بن امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) انتساب داده‌اند، این در حالی است که حضرت قاسم در صحرای کربلا، به شهادت رسیده و فرزندی به نام یحیی، نداشته است، بر همین اساسی، برخی احتمال دادند که شاید این مکان، مرقد یکی از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) باشد. [۵]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۱۹۷.
۳.۱ - دیدگاه عامریثامر العامری معتقد است که مرقد کنونی، برای سیدیحیی بن سیدقاسم بن حسن المثنی بن امام حسن (علیه‌السّلام) است. [۶]
عامری، ثامر عبدالحسن، المراقد و المزارات فی العراق، ص۴۰۹.
اما این ادعا، منشا صحیحی ندارد، زیرا حسن مثنی، فرزندی به نام قاسم نداشته است تا از او، فرزندی به نام یحیی به دنیا آید، تنها ابوالحسن عمری نسابه، فرزندی به نام «قسیمه» را برای حسن مثنی ثبت نموده که همسر حسین بن عبدالله بن عبیدالله ابن عباس بن عبدالمطلب، بوده است. [۸]
اعرجی، سيدجعفر، مناهل الضرب، ص۱۷۱.
۳.۲ - پذیرش دو احتمالدرباره شخص مدفون در این بقعه یا بنای یادبودی که بدرالدین لؤلؤ برای او ساخت، دو احتمال وجود دارد. از آنجایی‌که حاکم موصل، برای بزرگان سادات، نمادی از قبر یا مقام در موصل برپا می‌کرد، می‌توان دو دیدگاه زیر را پذیرفت: ۱. مقام سیدیحیی بن قاسم بن محمد الفدان الکبیر بن عمر بن یحیی بن حسین ابن زید الشهید بن امام زین‌العابدین (علیه‌السّلام) که از خاندان سادات موصل و برادر سید عبدالله بن قاسم و ابوجعفر محمد، ملقب به «سوسه» و نیز پسر برادر سید یحیی بن عمر بن یحیی، قتیل شاهی است که در زهد و تقوا از برجستگان عصر خویش بود و به هرات مهاجرت کرد. ۲. قبر سیدیحیی ابوالقاسم بن محمد بن الحسن القزوینی بن الحسین بن محمد الصوفی بن یحیی بن عبدالله بن محمد بن عمر الاطرف بن امام علی (علیه‌السّلام) که معروف به «ابن فاخا» بود و در شهر موصل وفات یافت، این خاندان، به زهد و تقوا و بزرگی، شهرت دارند. ۴ - پانویس
۵ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مزار سیدیحیی بن قاسم حسنی»، ج۲، ص۳۸۳. رده‌های این صفحه : زیارتگاههای شهر موصل | مزار امامزاده‌های موصل | مزار فرزندان امام حسن | مزار فرزندان امام سجاد
|